Jaką rolę w życiu Jezusa odgrywają aniołowie?

Biblia wspomina o obecności aniołów w kluczowych momentach historii zbawienia. Mają także swoje miejsce w życiu i nauczaniu Chrystusa. 
Co mówią Ewangelie o ich relacji 
do Jezusa?

HENRYK PRZONDZIONO /foto gość

Aby zrozumieć rolę aniołów w życiu Jezusa, konieczne jest odwołanie się do Starego Testamentu. Gdy autorzy ksiąg starotestamentalnych wspominają o obecności aniołów, najczęściej nazywają ich posłańcami (hbr. malak). Inne tytuły, które nadają tym tajemniczym postaciom, to: mocarze, bohaterowie, najwyżsi, moce niebieskie, synowie Boży czy święci. Miejscem ich służby jest niebo, „mieszkanie” Boga, ale posłuszni poleceniom Stwórcy pojawiają się także na ziemi. Aniołowie zawsze są ukazani w relacji do Boga. To On jest ich Stwórcą, On też wyznacza im zadania.


Misja aniołów ma podwójny charakter. Po pierwsze obejmuje opiekę nad całym Izraelem, ludem Bożym, co widać w opisach wędrówki przez pustynię. Anioł posłany przez Pana strzeże i prowadzi lud w drodze do Ziemi Obiecanej (por. Wj 23,20). Aniołowie otaczają opieką także wybranych członków narodu wybranego, patriarchów i ludzi sprawiedliwych. Drugim, nie mniej ważnym, zadaniem aniołów jest ujawnianie spraw zakrytych i wyjaśnianie widzeń. Aniołowie zapowiadają przyszłe wydarzenia, ale też napominają w imieniu Boga, tłumaczą i interpretują prorockie wizje. Teksty apokaliptyczne, spisane niedługo przed narodzeniem Jezusa, wspominają także o ich udziale w sądzie Bożym. 


Opiekunowie Nowonarodzonego


Wspomniane wątki starotestamentalnej angelologii podejmują autorzy Nowego Testamentu. Wprowadzają jednak znaczącą różnicę. Już w tzw. Ewangeliach dzieciństwa wyraźnie widać, że posługa aniołów nie dotyczy losów ludu Izraela, ale kluczowego dla jego historii i długo oczekiwanego wydarzenia – przyjścia na świat Mesjasza. Misja aniołów, którzy pojawiają się jeszcze przed cudownym poczęciem i narodzeniem Jezusa, dotyczy właśnie Jego. Opowiadają o tym (różnie rozkładając akcenty) Mateusz i Łukasz – ewangeliści opisujący dzieciństwo Jezusa. 


Mateusz, dla którego ważne jest ukazanie Jezusa na tle historii całego Izraela, podkreśla opiekuńczą rolę aniołów. Józef, który, nie rozumiejąc cudownego poczęcia Jezusa, chce potajemnie oddalić Maryję, otrzymuje od anioła we śnie nakaz: „Józefie, synu Dawida, nie bój się wziąć do siebie Maryi, twej Małżonki; albowiem z Ducha Świętego jest to, co się w Niej poczęło” (Mt 1,20). Centrum tego orędzia stanowi ujawnienie Bożego działania. Anioł informuje o tym, czego dokonał Bóg, a następnie, pomagając Józefowi w podjęciu decyzji, wpływa na losy Mesjasza. Troska anioła o Jezusa nie ustaje także później. Po odejściu Mędrców ze Wschodu anioł nakazuje Józefowi udać się z rodziną do Egiptu, a gdy umiera król Herod, wzywa do powrotu (por. Mt 2,13.19-20). 


Łukasz działania aniołów nie sprowadza do funkcji opiekuńczej. Anioł Gabriel, który najpierw zapowiada narodziny Jana Chrzciciela, przedstawia Maryi Boży plan, poleca też nadać imię Jezus dziecku, które porodzi. W opisanych przez Łukasza wydarzeniach aniołowie pełnią rolę interpretatorów, wyjaśniają Boże plany, pomagają odkryć prawdziwą tożsamość Jezusa. 


Znaczący jest epizod na polu pasterzy. Najpierw „anioł Pański” ogłasza narodziny Jezusa w Betlejem. Nie przez przypadek określa też Nowonarodzonego trzema tytułami: „dziś w mieście Dawida narodził się wam Zbawiciel, którym jest Mesjasz, Pan” (Łk 2,11). Następnie „mnóstwo zastępów niebieskich” dołącza do niego, intonując hymn uwielbienia: „Chwała Bogu na wysokościach, a na ziemi pokój ludziom Jego upodobania” (Łk 2,14). Objawienie tożsamości Mesjasza łączy się w ten sposób z inauguracją czasów eschatologicznych, których szczególnym znakiem jest mesjański pokój.


Opisy początku ziemskiego życia Jezusa wskazują na ważną zmianę roli aniołów. Dotąd ci posłańcy Boga pełnili misję wobec ludu Bożego. Wraz z przyjściem Chrystusa ich zadanie skupia się na Nim. Możemy zatem powiedzieć, że angelologia Nowego Testamentu jest chrystocentryczna, skupiona na osobie Jezusa. To On jest w centrum historii zbawienia. Jemu też wszystko jest podporządkowane, także niewidzialna część stworzenia, do której należą aniołowie.


Na progu 
publicznej działalności


Uważny czytelnik Ewangelii dostrzeże, że w trakcie publicznej działalności Jezusa aniołowie są właściwie nieobecni. Pojawiają się w Jego nauczaniu, zajmują ważną rolę w przyszłym sądzie. Jednak z wyjątkiem dwóch wydarzeń – kuszenia i modlitwy w Ogrójcu – nie znajdujemy żadnych wzmianek o ich obecności w ziemskiej posłudze Jezusa.


O obecności aniołów podczas kuszenia wspominają ewangeliści Mateusz i Marek (Mk 1,13; Mt 4,11). Marek podkreśla, że aniołowie towarzyszyli Jezusowi podczas czterdziestodniowego pobytu na pustyni. Mateusz z kolei zaznacza, że przystąpili do Niego po zwycięstwie nad szatanem. Skąd ta różnica? Wzmianka o stałej obecności aniołów u Marka służy podkreśleniu, że Jezus pozostaje zjednoczony z Bogiem w czasie kuszenia. Mateusz natomiast zwraca uwagę na to, że obecność i służba aniołów jest owocem zwycięskiej walki stoczonej przez Jezusa w czasie kuszenia. Niektórzy komentatorzy widzą tu nawiązanie do postaci Mojżesza i opieki Boga nad ludem wędrującym przez pustynię. Jezus, Nowy Mojżesz, doświadcza w ten sposób szczególnej opieki, co stanowi przedłużenie perspektywy zarysowanej przez Mateusza w Ewangelii dzieciństwa.


Obaj ewangeliści podkreślają, że aniołowie usługują Jezusowi. Jaki jest charakter tej służby? Niektórzy sugerują, że chodzi o dostarczenie pożywienia lub pomoc w odparciu pokus. Najprawdopodobniej jednak ewangeliści chcą podkreślić coś innego. Wzmianka o służbie aniołów wskazuje na to, że zwycięstwo Jezusa nad złem wprowadza nowy porządek w całym stworzeniu. Wraz z przyjściem Jezusa starotestamentalne proroctwa zostały zrealizowane, zagościły trwały pokój i harmonia. A aniołowie są odtąd podporządkowani misji Jezusa, oddani na Jego służbę. Ten wątek pojawi się w nauczaniu Jezusa o przyszłym sądzie – aniołowie będą towarzyszyć Jego powtórnemu przyjściu, pomagając w sądzeniu ludzi.


Umocnienie w agonii


O interwencji anioła w ziemskim życiu Jezusa wspomina także ewangelista Łukasz, opisując modlitwę w Ogrodzie Oliwnym. Tuż po prośbie dotyczącej oddalenia kielicha męki oraz wyrażeniu zgody na wypełnienie woli Ojca „pojawił się anioł z nieba i pokrzepiał Go” (Łk 22,43). Potem Jezus „jeszcze usilniej się modlił” i „gęste krople krwi” sączyły się na ziemię. 


Dlaczego w tym momencie pojawił się anioł? I czemu nie wypowiada on żadnych słów? „Jezus, chociaż jest Synem Bożym, w czasie swego życia ziemskiego jest także w pełni człowiekiem i w chwili podjęcia ostatecznej decyzji wydania siebie na śmierć potrzebuje duchowego umocnienia” – pisze ks. Franciszek Mickiewicz w komentarzu do Ewangelii Łukasza. „Anioł, który Mu się ukazuje, nie przekazuje Mu żadnego orędzia, ponieważ Jezus doskonale zna wolę Ojca i Jego plan zbawczy” – dodaje. Biblista podkreśla także, że obecność anioła podczas męki jest związana z odpowiedzią Ojca na modlitwę Syna. To znak mocy i łaski, bez której Chrystus nie doprowadziłby do końca dzieła zbawienia.


Warto dodać, że Łukasz ukazuje modlitwę w Ogrójcu jako kontynuację sceny kuszenia. Jedynie on wspomniał, że diabeł odstąpił od Jezusa „do czasu” (por. Łk 4,13), a zdradę Judasza, podobnie jak ewangelista Jan, wyraźnie powiązał z działalnością upadłego anioła.


Aniołowie zmartwychwstania


Wszyscy czterej ewangeliści wspominają o obecności aniołów przy pustym grobie Chrystusa. Tam, zwracając się do kobiet, tajemnicze postacie wygłaszają orędzie o zmartwychwstaniu. 


Najbardziej rozbudowany teologicznie opis spotkania anioła z kobietami, które odkryły pusty grób, zostawił ewangelista Mateusz. Zgodnie z jego relacją zstąpienie anioła wywołało trzęsienie ziemi. Jego szata jest biała jak śnieg, a bijąca od niego jasność przypomina blask błyskawicy. To ewidentne nawiązania do literatury apokaliptycznej i dnia sądu, który odbędzie się na końcu czasów. Ponadto anioł, podobnie jak w Ewangelii dzieciństwa, usuwa lęk i wyjaśnia to, co się dzieje. Wysyła kobiety do uczniów, którym mają ogłosić, że Jezus zmartwychwstał, a następnie skierować ich do Galilei.


Marek i Łukasz przedstawiają aniołów jako młodzieńców w białych szatach, przy czym Marek wspomina o jednym, Łukasz o dwóch anielskich postaciach. Łukasz przytacza rozwinięte orędzie aniołów, zwięzły kerygmat, w którym przypomniane są zapowiedzi Jezusa dotyczące męki i zmartwychwstania.


W Ewangelii Jana pojawiają się dwaj aniołowie ubrani w białe szaty. Siedzą w miejscu głowy i nóg, wskazując, gdzie leżało ciało Jezusa. Czy to miejsca przypadkowe? Z pewnością nie. Wielu komentatorów widzi tutaj nawiązanie do cherubów znajdujących się nad arką Przymierza. To odniesienie pozwala zobaczyć, że aniołowie wskazują na nowy sposób obecności Boga – odtąd będzie nią niewidzialne ciało Zmartwychwstałego Pana. W opisie Jana aniołowie nie głoszą orędzia o zmartwychwstaniu. Przygotowują za to spotkanie Marii Magdaleny ze Zmartwychwstałym.


Dlaczego obecność aniołów przy pustym grobie była tak ważna dla wszystkich czterech ewangelistów? Dlaczego postacie, które zniknęły z horyzontu w trakcie publicznej działalności Jezusa, pojawiają się właśnie przy zmartwychwstaniu? To z pewnością wskazówka na przyszłość, znak dany wspólnocie uczniów Jezusa. Jak wskazuje Katechizm Kościoła Katolickiego (nr. 331–335), Kościół zawsze będzie korzystać z tajemniczej i potężnej pomocy aniołów i łączyć się z nimi w liturgii oraz odkrywać, że Chrystus stanowi centrum całego świata. Także tego anielskiego.